میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی

عباس میرزا در بستر مرگ، میرزا ابوالقاسم را وزیر محمد میرزا قرار داد، پس از مرگ عباس میرزا با پشتکار قائم مقام از یک سو و حمایت صریح دولت روسیه (طبق مفاد عهدنامه ترکمن چای) از سوی دیگر، ولیعهدی محمد میرزا تصویب گردید و روانه آذربایجان شدند. یکسال بعد فتحعلی شاه درگذشت و تعدادی از شاهزادگان از جمله علی شاه ظل السلطان، حسینقلی میرزا فرمانفرما و حسنعلی میرزا شجاع السلطنه مدعی سلطنت شدند. قائم مقام با تدبیر بسیار مدعیان را ساکت و تعدادی را دستگیر و مجازات کرد و محمد شاه را بر تخت نشاند و به پاداش مقام صدارت را برعهده گرفت.
قائم مقام پس از برطرف کردن خطرات مدعیان سلطنت به اصلاح امور مالی پرداخت و با زیاده خواهی دولت های روسیه و انگلستان به مخالفت پرداخت. اما سعایت حاسدان محمدشاه را بدگمان ساخت و پس از یکسال و نیم صدارت عزل شد.

سرپرستی فرخ سیر میرزا نیرالدوله در حکومت همدان را به عهده داشت.

در سال 1242ق فتحعلی‌شاه به آذربایجان رفت و مجلسی از رجال و اعیان و روحانیون و سرداران و سران ایلات و عشایر ترتیب داد تا درباره صلح یا ادامه جنگ با روس‌ها، به مشورت پردازند. در این مجلس تقریباً عقیده عموم به ادامه جنگ بود اما قائم مقام برخلاف عقیده همه با مقایسه نیروی مالی و نظامی طرفین، اعلام کرد که ناچار باید با روس‌ها از در صلح درآمد. این نظر که صحت آن بعد‌ها بر همه ثابت شد، در آن روز همهمه‌ای در مجلس انداخت و جمعی بر وی تاختند و او را به داشتن روابط پنهانی با روس‌ها متهم کردند. پس دوباره از کار برکنار و به خراسان اعزام شد.
بعد از شکست ایران در ماه ربیع‌الثانی سال 1243ق قوای روس به فرماندهی «گراف پاسکوویچ» به تبریز رسید. شاه، قائم مقام را خواست، از او دلجویی کرد و با دستورهای لازم و اختیارنامه عقد صلح به نام ولیعهد، روانه تبریزش کرد. میرزا ابوالقاسم در کار صلح و عقد معاهده با روس، تلاش فراوانی کرد و ضمن معاهده، حمایت تزار را نسبت به خانواده عباس میرزا جلب و پادشاهی را با وجود برادران بزرگ و مقتدر دیگر در میان فرزندان او تثبیت کرد.

قائم مقام در علوم حکمت و ادب و نظم و نثر فارسی و عربی استادی مسلط بود. «منشآت و مکاتیب» او نمونه نثر فصیح آن عصر و به سبک گلستان سعدی است. 

قائم مقام علاوه بر نثر، در شعر نیز مهارتی داشت و از سبک خراسانی پیروی می‌کرد. از آثار معروف او مثنوی (جلایرنامه) است که از زبان جلایر یکی از نوکران اوست.