فرزند میرزا روح الله از سادات قائم مقامی فراهان بود. تحصیلات مقدماتی را در فراهان و بروجرد به پایان رساند و به تهران رفت، در معاشرت و ارتباط با افراد برجسته و ادیبی مانند: فتحعلی‌خان ملک‌الشعرا، میرزا صادق وقایع‌نگار، میرزا عبدالوهاب معتمد‌الدوله، فاضل خان گروسی و مهمتر از همه وی با فعالیت زیر نظر میرزا بزرگ قائم مقام به تکمیل معلومات خود اقدام نمود.
در سال 1219ق در دستگاه میرزا عیسی قائم مقام، ــ عموزاده و پدرزنش که وزیر عباس میرزا نایب السلطنه نیز بود ــ در تبریز مشغول به کار شد. تا در خدمت عباس میرزا نایب السلطنه انجام وظیفه نماید، در سال 1225ق ملقب به "ملک الکتّاب" گردید و سال بعد میرزا بزرگ او را برای وکالت در امور عباس میرزا به تهران فرستاد و فتحعلی خان ملک‌الشعرا وظیفه یافت تا میرزامحمد مهدی را به حضور فتحعلی‌شاه معرفی کند که رسماً از تاریخ 1227ق وکالت امور نایب السلطنه به میرزا محمد مهدی ملک الکُتاب محول شد. در 1230 ه.ق به شغل کتابت خاصه اشتغال ورزید و اندکی بعد منشی الممالک فتحعلی شاه شد.
بعد از فوت عباس میرزا، همرازی و همدلی میرزا ابوالقاسم قائم مقام با میرزا محمد مهدی موجب شد که محمد میرزا به نام محمد شاه قاجار در سال 1250ق به سلطنت برسد و بدین شکل میرزا ابوالقاسم قائم مقام هم به صدارت رسید. پس از قتل قائم مقام فراهانی، صدراعظم محمدشاه، ــ چون از بستگانش به شمار می رفت ــ مورد بی مهری قرار گرفت و اموالش را ضبط و خودش را دستگیر نمودند. لیکن از حبس گریخت و به قم رفت و در حرم حضرت معصومه(ع) تحصن کرد، خانواده وی نیز به منزل میرمحمد مهدی اصفهانی امام‌جمعه پناهنده شدند.
پس از فوت محمد شاه، نایب السلطنه یعنی ناصرالدین شاه به تخت نشست و امیرکبیر به عنوان صدراعظم انتخاب شد. وی در اولین فرصت ملک الکُتاب را از قم به تهران دعوت کرد و اموال و املاک تهران و شمیران او را از دشمنان گرفت و به او برگرداند.
با روی کار آمدن میرزا تقی خان امیرکبیر، اوضاع به حال سابق بازگشت، لیکن پس از قتل امیر، مجددا میرزا مهدی و بستگانش در سختی و فشار قرار گرفتند. در سال 1268 هجری قمری برابر با 1231 هجری شمسی پس از قتل امیرکبیر منزل و اموال وی باز هم غارت شد و وی بعد از این تاریخ به وطن خود یعنی روستای آهنگران رفت و در ذی‌‌الحجه 1270ق درگذشت.
میرزا محمد مهدی ملک الکُتاب شاعری ممتاز بود و عشرت تخلص می کرد. او در خوشنویسی به درجه‌ای از کمال رسیده بود که انواع خطوط را استادانه می‌نوشت، در شکسته نویسی از شیوه درویش عبدالمجید طالقانی پیروی می‌کرد و بنا به گواهی فاضل خان گروسی، از نظر قوت قلم و مداومت نوشتن به مرحله ای رسیده بود که هزار بیت را در هفت ساعت به طور مداوم می‌نوشت.
