او تا 12 سالگی در روستای آهنگران نزد مادرش بود و در سالی که مادرش به زیارت حج مشرف می‌شد، محمد حسین جوان را در تهران نزد برادرش فرستاد. در تهران به تحصیل فارسی و عربی و ادبیات و خوشنویسی پرداخت.
در سال 1286ق با درخواست میرزا سعید خان موتمن الملک در وزارت امور خارجه استخدام شد و در اولین ماموریت زمانی که فقط 22 سال بیشتر نداشت همراه فضل‌الله خان قزوینی برای مذاکره با آقاخان محلاتی به شهر بمبئی واقع در هندوستان اعزام شد (موضوع این ماموریت وصلت ضیاءالسلطنه دختر شاه قاجار با جلال شاه پسر آقاخان محلاتی رهبر اسماعیلیه هندوستان بود) و چون این مأموریت با شکست توام شد، میرزا محمد حسین در کنار فضل‌الله خان مورد غضب ناصرالدین شاه قرار گرفت، به طوری که مجبور شد در سال 1289ق به کرمان فرار کند. پس از مدتی شاه قاجار وی را بخشید و او بعداً در سفر ناصرالدین‌شاه به خراسان، همراه شاه بود و بعد از مراجعت در تدوین کتاب "مطلع الشمس" با اعتماد السلطنه وزیر انطباعات دوره ناصری همکاری نزدیک داشت.
در سال ۱۳۰۲ هـ.ق از راه قفقاز به زیارت مکه رفت و به دستور ناصرالدین شاه سفرنامه‌ای در این باره نوشت و شاه برای انجام این کار به او لقب «ملک‌الکتاب» داد، که پیش از این لقب پدرش بود. از جمله تالیفات وی "رساله حالت" و رساله "آداب‌السرور" به اهتمام فرزندش، احمد خان ملک ساسانی در سال 1311 ه.ش و کتاب سفرنامه نیز در سال 1362 ه.ش توسط مسعود گلزاری منتشر شده است.بنا به گفته ادیب‌الممالک فراهانی او مجموعه شعر و منشأتی نیز داشته که گلبن تخلص می کرده اما این مجموعه امروزه مفقود شده است.
